ساڵ 1927 ودویاسه‌رشماریش له 16 / 10 / 1997 ئه‌نجام گرت ك ته‌نیا 15 له پارێزگاگان عیراق گرته‌وه، چوینكه هه‌رێم كوردستان له‌ى سه‌رشماریه به‌شدارى نه‌كرد.
ئیسه‌یش دویاى ڕمیان ڕژیم وه‌رین له ساڵ 2003 و ئه‌و گوێڕانكارى و بارووه‌زع نووه ك به‌رقه‌رار بوى، هه‌وه‌جه‌ى گه‌ورایگ هه‌س ئه‌را سه‌رشمارى گشتى نوویگ ك داتا به‌یز ورد و فراوانیگ دابین بكه‌ید له‌خاتر پلانداناین دروسیگ و بیناكردن دام و ده‌زگایه‌یل وڵات له‌سه‌ر بنه‌ما و نمره‌یل ڕاس و دروس و واقعیانه‌یگ.
ئه‌را زیاتر ڕووشنایى خستن وه‌بان ئى مه‌سه‌له و گرینگى ئه‌را ملله‌ت عیراق وه گشتى و ملله‌ت كورد وه‌تایبه‌تى، بڕیگ له تایبه‌تمه‌نده‌یل ڕاو ئه‌راى چوین خوه‌یان له‌ى باوه‌ته ئه‌رامان ئاشكراكردن.
دكتۆر ساحب قه‌هره‌مان له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق وت:" ئامار و سه‌رشمارگشتى كار فره گرینگیگه ك زانیاریه‌یل و نمره‌یل فره‌یگ له‌لى كه‌فیده‌و ك كاریگه‌رى یا ته‌ئسیر گه‌ورایگ دیرى له‌بان واقع عیراقى وه گشى و كوردى وه‌تایبه‌تى، چوینكه ئامار و سه‌رشماریه‌یل دویایى نه‌گرتیه‌سه‌یانه‌و".
زیاتریش وت ك :" یه‌كیگ له گرینگترین مه‌رجه‌گان سه‌رشمارى گشتى دروس و ڕاسه‌قینه ئه‌وه‌سه ك هه‌رچى عیراقیه له ناو و له ده‌یشت عیراق بگریده‌وه و شماره بكریه‌ن".
له‌باوه‌ت گرینگى ئى سه‌رشمارى نووه قه‌هره‌مان وت :" گشت لایگ چه‌وه‌ڕیین ك ئى سه‌رشماریه له‌گشتى وردتر بوود چوینگه ته‌كنۆڵۆجیاى نوو له‌تى وه‌كارتیه‌ریه‌ید، وه‌لى مه‌ترسى ئه‌وه هه‌س ك زانیارى ورد و ڕاسقانى نه‌دریه‌ید له لایه‌ن چه‌ن پیكهاته‌یگ عیراقى له‌وه‌ر ئه‌وه ك گومان له یه‌كترى دیرن، هاووڵاتیه‌یل بایه‌سه نه‌خش و ده‌ور چاودێر بوینید و دڵنیا بوود له ڕاسى و دروسى ئه‌و زانیاریه‌یله ك سه‌رشماره‌گه نویسنیده‌یان".
بڕیگ كه‌س هیمان قه‌یرى مه‌ترسى ها دڵیان له باوه‌ت سه‌رشمارى گشتى و یه‌یشه نیه‌لیده‌یان زانیارى ڕاسه‌قینه بنویسن و له‌ى باوه‌ته دكتۆر قه‌هره‌مان ئویشى:" وه ڕووڵه‌یل ملله‌ته‌گه‌مان ئویشیمن ك زه‌مانه‌ى ترس گوزه‌یشت و بایه‌سه هه‌ر هاووڵاتییگ نه‌ته‌وه ڕاسه‌قینه‌گه‌ى خوه‌ى بنویسید و شناسنامه‌ى خوه‌ى وه گشت ئازادییگ ئاشكرا بكه‌ید چوینكه ئیجاره ئى سه‌رشمارى گشتیه چاره‌نویسسازه و ئاینده‌ى گشت لایگ دیارى كه‌ید".
له باوه‌ت نه‌خش و ده‌ور ڕه‌سانن ك بایه‌سه ده‌سته‌ى تایبه‌تمه‌ندیگ وه سه‌رشمارى ئه‌نجامى بیه‌ید دكتۆر قه‌هره‌مان وت :" بایه‌سه ئى ده‌سته‌ى ڕه‌ساننه نه‌خش و ده‌ور خوه‌ى داشتوود له وشیاركردن ئه‌و كورده‌یله ك كووچ كردنه و كووچ وه‌پیان كریاس تا سه‌ربیه‌نه سه‌فاره‌ته‌گان عیراق و له‌ى سه‌رشماریه به‌شدارى بكه‌ن".
به‌ڕێوه‌به‌ر فه‌رمانگه‌ى ئامار (سه‌رشمارى) له هه‌رێم كوردستان سیروان ئه‌حمه‌د له‌لاى خوه‌یه‌و له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق وت :" له‌ى باوه‌ته ئیمه وه ریكخستن وه‌ل ده‌زگاى ناوه‌ندى ئامار له به‌غدا ئه‌را ئه‌وه كار كه‌یمن ك ئى ئۆپه‌راسیۆنه شه‌فاف و سه‌ركه‌فتى بوود و سیاسه‌ت ده‌خاله‌ت له‌تى نه‌كه‌ید".
له‌باوه‌ت كارت تایبه‌ت وه زانیارى سیروان ئه‌حمه‌د وت :" وه‌شیوه‌ى بنه‌ڕه‌تییگ ڕیككه‌فتیمن له‌بان ئه‌وه‌گ له كارته‌گه نویسیاس وه‌لى جیاوازى ته‌كنیگییگ هه‌س له‌باوه‌ت هیما داناین یا ته‌رمیز".
له‌باوه‌ت عیراقیه‌یل ده‌یشت سیروان وت:" فۆرم تایبه‌تیگ هه‌س ئه‌را ئه‌و عیراقیه‌یله ك له ده‌یشت عیراق ژیه‌ن تا شماره‌یان بزانیمن وه‌تایبه‌تى كورده‌یل ده‌یشت عیراق، یانه‌یشه تویه‌نن وه ئیمێڵ زانیاریه‌یل خوه‌یان كل بكه‌ن دویاى ئه‌وه‌گ وه‌ل ده‌زگاى ناوه‌ندى ئامار ریككه‌فیمن له‌بان ئى كاره وئه‌گه‌ر له بان ئه‌یه ڕیكنه‌كه‌فتیمن مینه‌ى میكانیزمه‌یلیگتر كه‌یمن".
نوێنه‌ر هاوپه‌یمانى كوردستانى ئاڵا تاڵه‌بانى له لاى خوه‌یه‌و باس ئه‌وه‌كرد ك بایه‌د بوى ئى ئاماره پاره‌كه ئه‌نجام بگرتیاد و له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق زیاتر وت :"وه‌لى ئى سه‌رشماره له‌وه‌ر چه‌ن هووكاریگ سیاسى دویاخریا و له وه‌خت خوه‌ى هاوپه‌یمانى كوردستانى ناڕه‌زایى خوه‌ى پیشكه‌شكرده دادگاى یه‌كگرتى و ئه‌وه له‌تى باس كرد ك ئى دویاخستنه شكانن ده‌ستووره و حكوومه‌ت ئه‌و هه‌قه نه‌یرى ده‌س بخه‌یده ناو ئى كاره و هه‌ڵوێست دادگاى یه‌كگرتى وه‌ل ڕا و هه‌ڵوێست كورده‌و بوى".
تاڵه‌بانى زیاتر وت :" ئیمه داواى ئه‌وه كردیمن ك له‌و ناوچه‌یله گوێرانكارى دیمۆگرافى و پاكتاوى ڕه‌گه‌زى و جینۆساید له تیان ئه‌نجام گرت ڕاپرسى ئه‌نجام بدریه‌ید ، وه‌لى ئیمڕوو دویاى ئه‌و گوێرانكاریه ك ڕوى دا و بڕیگ له‌و ناوچه‌یله هاتنه‌و ئه‌را هه‌رێم و كه‌میگ ئاسایى كردن بارووه‌زع له تیان ئه‌نجام دریا، ئیسه دى فره گرینگه سه‌رشمار گشتى له تیان ئه‌نجام بگرى ئه‌را ئاشكراكردن ڕێژه‌ى ڕاسقانى پێكهاته‌گانى وه تایبه‌تى له‌و ناوچه‌یله ك زیاتر له یه‌ك پێكهاته هاتیان ".
حه‌مدیه نه‌جه‌ف بریكار یا وه‌كیل وه‌زاره‌ت كووچ كه‌ره‌یه‌یل و كووچ وه‌پى كریایه‌یل له په‌یوه‌ندییگى وه‌ل ماڵپه‌ڕ شه‌فه‌ق وت :" وه‌زاره‌ته‌گه نه‌خش و ده‌ور خاسیگ داشت له تۆماركردن ناو ئه‌و كورده‌یله ك له ده‌یشت هه‌رێم ژیه‌ن له هه‌ر پارچه‌یگ له جه‌هان بوون له‌وه‌ر سیاسه‌سه‌ته‌گان ڕژیم وه‌رین ده‌روه‌ده‌ر وڵات و شاره‌یل دنیا بوین و ئیمه لوجنه‌یگ پیكهاوردیمن ئه‌را مسۆگه‌ركردن هه‌ق كورده‌یل ده‌یشت هه‌رێم له خاتر ناونویسكردنیان له هه‌ر كورا بوون، ئه‌ویش وه نیشانداین یه‌ك به‌ڵگه‌نامه ك عیراقى بوینیان چه‌سپنى بى ئه‌وه‌گ داواى شناسنامه‌و شه‌هاده‌ى جنسیه له‌لیان بكه‌ن".
حه‌مدیه نه‌جه‌ف داوا له كورده‌یل ده‌یشت هه‌رێم كرد ك :" وشیار ئاكامه‌گان سه‌رشمار گشتى بوون چوینكه وه شیوه‌ى ئه‌رێنى یا ئیجابییگ كاریگه‌رى دیرى وه‌بان گشت سیاسه‌ته‌یل به‌شه‌رى و په‌ره‌وه‌پیداین له عیراق و وه هه‌مان شیوه كاریگه‌رى له بان ئاینده‌یان دیرى".
له كووتایى قسه‌گانى حه‌مدیه نه‌جه‌ف وت :" ئیمه ئه‌را ئه‌وه كار كه‌یمن ك هه‌رچى عیراقیه شماره بكریه‌ن و شوونه‌یل نیشته‌جابوینیان دیارى بكریه‌ید، تا گشتیان به‌شدارى له‌ى سه‌رشمارى گشتیه بكه‌ن ، و جه‌خت كه‌یمن له بان وڵاته‌یل هاوسا و له‌وانه‌یش ئیران ك شماره‌ى گه‌ورایگ مه‌ردم كوردمان له‌تى ژیه‌ن".
