له‌ته‌ك كورددا عه‌ره‌ب و توركمان و ئاشوریش هه‌ن. ئه‌مه له‌لایه‌ك، له‌لایه‌كی دیكه‌وه له‌پاڵ ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی دانیشتیوانی هه‌رێم موسڵمانن، كه‌چی مه‌سیحی و ئێزیدی تێدایه.
هه‌موو لێكۆڵه‌ره‌وان له‌سه‌ر ئه‌وه یه‌ك ده‌نگن كه‌به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین سنوری باشوری كوردستان پێكدێنێت، سنوری هه‌رێم له‌ناوقه‌دی عیراقه‌وه له‌باشووری رۆژهه‌ڵاتی شارۆچكه‌ی به‌دره له‌پارێزگای واست ده‌ست پێده‌كات به‌ره‌و باكوور تا پردی نه‌وت له‌رۆژئاوای شارۆچكه‌ی مه‌نده‌لی هه‌ڵده‌كشێ له‌ته‌نیشت به‌رزاییه‌كانی حه‌مرین تا فه‌تحه ده‌ڕوات شان به‌شانی رووباری دیجله سه‌رده‌كه‌وێ و له‌باكوری شاری موسڵ به‌ره‌و باشوری رۆژئاوا باده‌داته‌وه به‌ئاراسته‌ی شارۆچكه‌ی حه‌زه‌ر پاشان به‌ره‌و رۆژئاوا به‌ئاراسته‌ی سنووری عیراق سووریا له‌باكووری شارۆچكه‌ی به‌عاج.
روبه‌ری هه‌رێم 78736 كم2 كه ده‌كاته زیاتر له 18% سه‌رجه‌می رووپێوی عیراق، كه‌ئه‌م ناوچانه ده‌گرێته‌وه:
1- پارێزگاكانی (هه‌ولێر سلێمانی و دهۆك و كه‌ركوك).
2- هه‌موو ناحیه و قه‌زاكانی پارێزگای نه‌ینه‌وا جگه له‌قه‌زاكانی موسڵ و به‌عاج و حه‌زه‌ر.
3- قه‌زاكانی خانه‌قین ومه‌نده‌لی و كفری جگه له‌ناحیه‌ی به‌له‌دروز له‌پارێزگای دیاله.
5- ناوه‌ندی قه‌زای به‌دره له‌پارێزگای واست، كوت.
که‌ش و هه‌واى هه‌ريمى كوردستان
تێكرای گه‌رمی مانگی كانوونی دووه‌م كه‌ساردترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان (3.1) پله‌ی سه‌دی دایه له‌وێستگه‌ی سه‌ڵاحه‌دین (9.9 ) سه‌دیه له‌خانه‌قین، به‌گشتی چه‌ند به‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم بڕۆین پله‌ی گه‌رمی داده‌به‌زێت له‌به‌رئه‌وه‌ی چه‌ند به‌ره‌وه باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بچین زه‌وییه‌كه به‌رزو بڵند ده‌بێت ، وه لایه‌كانی باكووری هه‌رێم ده‌كه‌ونه ئه‌و ناوچانه‌ی كه‌له‌كه‌مه‌ره‌ی زه‌وییه‌وه دورترن كه‌ده‌بێته هۆی كورتی رۆژ له‌نیوه‌ی زستانی ساڵداو كه‌مبوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی تیشكی هه‌تاو كه‌وتن.
كه‌می لاربوونه‌وه‌ی گۆشه‌ی كه‌وتنی تیشكی هه‌تاو هه‌روه‌ها رۆژ درێژی و ساماڵ و تۆپه‌ڵی هه‌وایی كیشوه‌ری وشك كه‌له‌هاویناندا هه‌رێم ده‌گرێته‌وه، یاریده‌ی به‌رزبوونه‌وه‌ی پله‌كانی گه‌رما ده‌ده‌ن له‌و وه‌رزه‌دا. تێكڕاكانی گه‌رمای مانگی ته‌مووز كه‌گه‌رمترین مانگی ساڵه له‌هه‌رێمدا له 30 پله‌ی سه‌دی پتره.
جیاوازییه‌كی زۆر له‌بڕی باران بارین له‌هه‌رێمدا هه‌یه ناوه‌ندی بارانی ساڵانه له‌هه‌رێمدا له‌نێوان 328 ملم دایه له‌خانه‌قین و زیاتر له 702ملم له زاخۆ و له‌رواندز 969ملم و له‌ئاكرێ 1008 ملم و له‌پێنجوێن 1263 ملم، به‌گشتی له‌باره‌ی بڕی بارانی داباریو له‌هه‌رێمدا ده‌توانین بڵێین كه‌بارانی هه‌رێم تابه‌ره‌و باكورو باكوری رۆژهه‌ڵات بڕۆین پتر ده‌بێت، ئه‌مه‌ش له‌به‌ر هۆكاری به‌رزی و نزمی له‌لایه‌ك گوزه‌ركردنی ژماره‌یه‌كی زۆرتر له نه‌وراییه‌كانی كه‌ش وهه‌وا به هه‌رێمدا جگه له‌وه‌ی كه جۆری نه‌وراییه‌كانیش تا به‌ره‌و باكوور بڕۆین قوڵتر ده‌بن، له‌روی بارنه‌وه ده‌توانین هه‌رێم بۆ دوو هه‌رێمی لاوه‌كی دابه‌ش بكه‌ین كه‌بریتیه له:
هه‌رێمی بارانی مسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێمی كوردستانی عیراق ده‌گرێته‌وه‌و سنووره‌كانی باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له‌هه‌رێمدا ده‌ڕۆن ئه‌م هه‌رێمه به‌زۆری رێژه‌ی بارانه‌كه‌ی جیاده‌كرێته‌وه كه‌ناوه‌ندی ساڵانه‌ی باران 500ملم كه‌متر نییه، بۆیه كشتوكاڵی زستانه له‌م هه‌رێمه‌دا ساڵانه ئه‌م هه‌رێمه ده‌توانێت به‌ته‌واوی پشت به‌باران ببه‌ستێت.
هه‌رێمی بارانی نامسۆگه‌ر
ئه‌م هه‌رێمه ناوچه نیمچه شاخاوییه‌كان ده‌گرێته‌وه كه‌به‌رێژه بارانی كه‌مه(ساڵانه له 500ملم) كه‌متره، ئه‌م هه‌رێمه لاوه‌كییه دیسان به‌وه ناسراوه كه‌بڕی بارانی مانگانه‌و ساڵانه‌و وه‌رزانه هه‌ڵبه‌زو دابه‌زێكی گه‌وره به‌خۆیه‌وه ده‌بینێت به‌به‌راورد كردن له‌گه‌ڵ هه‌رێمی پێشوودا، بۆیه كشتوكاڵی زستانه‌ی به‌تایبه‌تی له‌به‌شه‌كانی باشورو باشوری رۆژئاوادا ره‌نگه روبه‌ڕوی هه‌ڕه‌شه‌ی وشكی ببێته‌وه.
له روی ئاووهه‌واوه هه‌رێمی كوردستان بۆ دوو هه‌رێم پۆلێن ده‌كرێت كه‌ئه‌مانه‌ن:
1. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای ده‌ریای ناوه‌راست:
ئه‌م جۆره ئاووهه‌واییه به‌شه‌كانی باكورو باكوری رۆژهه‌ڵاتی هه‌رێم ده‌گرێته‌وه‌و سنووری باشوری له‌گه‌ڵ سنوری باشوری ناوچه‌ی شاخاوی له هه‌رێمدا ده‌ڕوات، ئه‌م هه‌رێمه پتر له 50 هه‌زار كیلۆمه‌تر چوارگۆشه‌ی داگرتووه له رووی گه‌رمییه‌وه به‌زستانی زۆر سارد و به هاوینی فێنك ناسراوه، له‌رووی دابارینه‌وه له‌نیوه‌ی زستانه په‌ره ده‌ستێنێ هاوینی وشكه، هه‌روه‌ها ئه‌و هه‌رێمه له هه‌موو ناوچه‌كانی تری عیراق به‌بارانتره، تێكڕای بارانی ساڵانه‌ی له 500ملم دانابه‌زێت تا به‌ره‌و رۆژهه‌ڵات و باكوورو باكووری رۆژهه‌ڵات برۆین باران زیاتر ده‌بێت بۆ ماوه‌ی چه‌ند رۆژێك ده‌بێته هۆی پچرانی رێگای گواستنه‌وه له‌نێوان شاره جیاجیاكاندا.
2. هه‌رێمی ئاوو هه‌وای نیمچه وشك گه‌رمه‌سێری:
ئه‌و هه‌رێمه به‌شه‌كه‌ی دیكه‌ی رووبه‌ری هه‌رێم ده‌گرێته‌وه له‌رووی سیستمی باران بارینه‌وه له‌هه‌رێمی پێشوو ده‌چێ (هاوینی ووشك و برینگ، زستانی به باران) به‌ڵام لێی جیاوازه له‌رووی كه‌م بارانییه‌وه (ساڵانه كه‌متر له 500ملم و به‌رزی پله‌كانی گه‌رمی له‌هاویندا زستانی كه‌متر سارده كه‌م جاری وا هه‌یه به‌فری لێ بكه‌وێ).
ئاماده‌كردنی ژماره‌یه‌ك له‌مامۆستایانی به‌شی مێژووی
كۆلیژی ئاداب له‌زانكۆی سه‌لاحه‌ددین
