هونه‌رمه‌نده‌یل له ژيار بابل كوينه
وه‌ل پانانيان وه ناو كاروبار بازرگانی و خوه‌شه‌يل و مه‌يليان وه ئايين، ك ئه‌را له‌هويره‌و بردن ماڵ دنيا ئه‌ی مه‌يله وه ئايين داشتنه، ئه‌و جووره نه‌ويه ك له هه‌ست چه‌و داشتن و مه‌يل وه قه‌شنگی و ره‌ينیان نوا بگرێد.
ئاجوره‌يلێگ وه هويرده‌كاری ته‌مامه‌و نه‌قاشی كريانه، سانه‌يل ساف كريای، وه‌سيله‌يل خوه‌ش ساز له مسوراو ئاسن و نوقره و ته‌ڵا، قوماشه‌يل زه‌ڕدوير، قاليه‌يل نه‌رم و قوماشه‌يل خوه‌ش ره‌نگ و قاليچه‌يل گران، ميز و ته‌خته‌يل و كورسيه‌‌يل ك له ئه‌و سه‌رده‌مه مه‌ننه‌سه جی( فره له هووزه‌يل كوينه مار چوی سيمبۆل نه‌مری په‌ره‌سينه‌و له‌يوا هويره‌و كردنه ك ئه‌ی گيانداره وه‌ل پوس خسنيا، تويه‌نێد له چنگ مردن بواێد).
ئه‌گه‌ر يه به‌س ناكا ك له دنيا هونه‌ر نرخ و پله‌ێگ به‌رز ئه‌را ژيار بابل بسه‌لمنێد، ئه‌ی قره هه‌س ك ره‌ينی و ره‌واجێگ داويده ئه‌ی ژياره.
كاره‌يلێگ له ته‌ڵاكاری و جواهركاری هن ئه‌و سه‌رده‌مه فره كه‌فتيه‌سه ده‌س، وه‌لی ئه‌و تكنيكه ك ئه‌سپاوه‌يل ره‌ينی ميسركوينه دێرن، له تێيان نيه‌وينيه‌يد. فێشتر وه يه دڵخوه‌ش بوينه ك هه‌رچێ فێشتره‌ك ته‌ڵا وه‌كار بوه‌ن و بنه‌نه‌ی وه‌رچه‌و ئه‌را دين.
هونه‌رمه‌ندی له‌وه زانسنه‌سه‌ی ك ته‌مام له‌ش په‌يكه‌رێگ له‌زێر بسازنه‌ی. بابليه‌يل سازه‌يل جوورای جوور مۆسيقا چوی: نه‌ی ئاسنی، سه‌نتۆر، چه‌نگ، نه‌ی سيه، ده‌هه‌ڵ، بوق، شه‌يپۆر، زه‌نگ(سنج) و دايره داشتنه‌و گرووپه‌يل مۆسيقيا و گورانيخوه‌نه‌يل وه‌ل يه‌كا يا ته‌نيا، له ناو كۆشكه‌يل و جی په‌ره‌ستگايليان و مێوانيه‌يل پويلداره‌يل سازژه‌نينه‌و خوه‌نينه.
ره‌سم كێشان له لای بابليه‌يل نه‌خشێگ كه‌مره‌نگ داشتيه، له‌لێ ئه‌را كار ره‌ين كردن ديواره‌يل و په‌يكه‌ره‌يل فره وه‌كار هارودنه‌و له به‌ن ئه‌وه نه‌وينه ك بكه‌نه‌ی هونه‌رێ سه‌روه‌خوه‌ی.
له وێرانه‌يل وخراوه‌يل وه‌جی مه‌نێ له بابل، ئه‌و جووره نه‌خشه‌يل ره‌ينێ ك ديوار قه‌وره‌يل ميسريه‌يل ره‌نگ كرديه يا ئه‌ونه‌خشه‌يله‌گ كۆشكه‌يل كرتی ره‌ينه‌و كرديه، نيه‌وينيه‌يد.
تكنيك په‌يكه‌رسازين له ناو بابليه‌يل هويچ گه‌شه‌ێگ نه‌كرديه‌و ئه‌ی جووره وه وه‌رچه‌و ئه‌ياد ك وه‌مه‌مه‌ر په‌يڕه‌وی كرده‌ن له ره‌سمه‌يل سۆمری ك وه ميرات ئه‌رايان وه جی مه‌نيه، پيايل ئايينيانيش فره له پاراستنيان ته‌قڵا كردنه. مردن ئه‌ی هونه‌ر وه‌رجله وه‌گ گه‌ورا بوود، ره‌سيه.
ته‌مام په‌يكه‌ره‌يل روخسارێگ چوی يه‌ك دێرن، پاشايليش وه يه‌ی جوور ك گشتيان جه‌سه‌ی گه‌ورای ديرن و بڵ بازوو وه هێزێگ دێرن سازيانه، هه‌رچه‌گه ئه‌سيريشه چمانێ له يه‌ك كارخانه دراتنه‌و يه‌ك جوورن.
په‌يكه‌ره‌يلێگ له بابل كوينه وه‌جی مه‌نويد فره كه‌من، ئه‌ی كميشه هويچ مووده‌ێگ باوه‌ڕپێ كريای نه‌يرێد.
وه‌ز نه‌خه‌شه‌يل كه‌نيان و به‌رجه‌سته خاستره‌كه، وه‌لی له‌يره‌يشه نه‌خشه‌يل قاڵبين و هه‌چوی يه‌ك وخامن، هويچ وه‌خت وه گه‌ردپای نه‌خشه‌يل گياندارو وه‌هێز ك ميسريه‌يل هه‌زاران ساڵ وه‌رجله يه سازينه‌سان، نيه‌ره‌سن.
نه‌خشه‌يل به‌رجه‌سته‌ی بابل، لهوهر ئه‌وه‌گ گيانداره‌يل له فێگۆرێ بێده‌نگ وه شكۆێ ك له سروشت دێرن يا لهوهر وه‌گ وه مه‌مه‌ر سه‌خت دڵی ك بنی ئايه‌م ديرێد له مه‌رج دڕندانه‌و تويره‌يی په‌يا كردنه دوينيه‌ن ك فێشر وه ئاست ئاخر خوه‌ی ره‌سينه.
له باوه‌ت بينای كردن بابلی ئيسه نيه‌ود دادوه‌ری بكريه‌يد، چوين ك وه كه‌مێ تويه‌نستيايه له ناو خراوه‌يلێ ك له شوونه‌واره‌يل مه‌نه‌سه جی، خانگێ يا به‌ناێگ بوينيه‌يد ك فره‌تره‌ك له دو تا سێ مه‌تر له بان زه‌ويه‌و به‌رز بوود. هويچ ره‌سمێگ يا كه‌نياێگ ك فۆرم يه‌ی په‌ره‌ستگا يا به‌ناێگ نيشان به‌يد له ئه‌و سه‌رده‌مه وه‌جی نه‌منيه.
خانگه‌يليان له خشت و خه‌ڕگ سازينه، ته‌نيا ئه‌وانه‌گ هاڵيان خاسويه خانگ خشت برشيای داشتنه. له خانگه‌يل بابلی فره كه‌م ده‌روه‌چ بويه، ماڵه‌يليان ده‌ريليان وه ناو كوچه‌يل ته‌نگ واز نه‌ويه، به‌ڵكو وه‌ره‌و ئه‌يوان ناو ماڵ واز بويه. ئه‌ی ئه‌يوان يا هه‌وه‌شه‌يش په‌نا گرتنێگ ئه‌را سزيان له وه‌ر خوه‌ر بويه. وه ئه‌ساس خه‌وه‌ره‌يل و چشته‌يلێگ ئويشن، خانگه‌يل مه‌ردم پله يه‌ك جه‌مگا سێ يا چوار قات داشتيه.
له‌ژێر به‌نا‌ی په‌ره‌ستگا بويهسه بان خانگ مه‌ردم ك ئه‌ی په‌ره‌ستگايه‌يله وه ژيان نشيته‌جيه‌يل ئه‌ی ماڵه‌يله وه ته‌مامی چاودێری كردنه‌و له‌ژێرده‌سيان بوينه.
په‌ره‌ستگايل وه ته‌مامی، به‌نايلێگ شه‌ش سويكه چوی شكڵ ئاجورێگ بوينه ك له ناونی خوه‌يانه هه‌وشه‌ی داشتنه‌و فێشتر كۆوه‌و بوينه‌يل ئايينی له ناو ئه‌ی هه‌وشه وه‌پا كريايه.
له لوی په‌ره‌ستگا، بورجێگ به‌رز وه ناو زيگۆرات وه مانی جی به‌رز دروس كردنه‌و ئه‌ی به‌نا چه‌ن قات شه‌ش سويكه داشتيه ك هه‌رچێ وه‌ره‌و بان تره‌ك چيه قه‌واره‌ی ئه‌ی شه‌ش سويه‌كه‌يل له هه‌رقاتێگ بويچگتره‌و ئه‌ده‌ی. له‌ده‌ورای ده‌وريشێ، پيڵنگه‌يلێگ ئه‌ی قاته‌يل جياواز له‌يه‌كه وه‌ل يه‌ك په‌يوه‌ندی ئه‌ده‌ی. ئه‌ی زيگۆراته‌يله ك ناو ئايينی و په‌ره‌سين داشت و زريه‌و ئارامگای خودای خاوه‌ن په‌ره‌ستگا وه هساو هاتيه. هاوه‌ختيش وه مه‌به‌سه‌يل هساره‌ناسیش وه‌كار بريانه‌و له‌وره پيايل ئايينی جمجويل هساره‌يل ك وه باوه‌ڕ ئه‌وان له هه‌رچشتێگ ژيان خه‌وه‌ر ئه‌ده‌ی، وه‌پيان نوڕسن و په‌يجووريان كردن.
زيگۆرات گه‌ورای بۆرسيپا وه ناو قاته‌يل هه‌فت فه‌ڵه‌ك ناو نرياس، هه‌ر قاتێگ وه يه‌كێگ له هساره‌يل ك بابليه‌يل ناسينه‌سان نرياس، ئه‌و هساره وه ره‌نگ تايبه‌تگيش ره‌نگ كرديون. قات خورا وه ره‌نگ سيه هن هساره زوحه‌ڵ بويه‌و قات بانيشێ وه نۆينه‌ری له زۆهره، ره‌نگێ چه‌رمگه، قات بان تر ره‌نگ قرمز ك تايبه‌ت وه مۆشتريه، قات چوارم وه ره‌نگ خۆم كه‌و ك هن عه‌تاروده، قات په‌نجم وه ره‌نگ هويل ك ئه‌ی ره‌نگيش وه نۆينه‌رايه‌تی له مڕيخ و قات شه‌شم وه ره‌نگ نوقره‌يی و قات هه‌فتميش وه ره‌نگ زڕێن وه رزاره‌و نۆينه‌ر مانگ و خوه‌ر بويه. ئه‌ی فه‌له‌كه‌يل و هساره‌يله هه‌ر وه ئه‌و رزاره هه‌له خورا بۆرجه‌گ ده‌س وه‌پيا ئه‌كا، هه‌ركاميان نۆينه‌ر يكێ له رووژه‌يل دويای يه‌ك هه‌فته‌يشن.
له به‌نايل بابل تا ئه‌وه‌ره‌گ خوه‌ر ديريم و زانيمن، هويچ هويرده‌ركاری هونه‌ری وه كار نه‌وريايه، خه‌ت راس و په‌يه‌نی به‌نا كردن و سازين، ئه‌ساس ئه‌ی به‌نايله پێكهاروديه.
جار جارێگ له ناو خرواوه‌يل، شوونه‌وار كه‌مان ديواری يه‌ی گه‌مه‌زێگ دوينه‌يده‌و ك له سۆمريه‌يل وه بايليه‌يل ره‌سيه، فره ناشيانه‌و بێ ئه‌وه‌گ بزانن چاره‌نويس ئه‌ی تاق و گومه‌زه‌يله چه وه‌پێ ئه‌ياد، ئه‌وان له به‌نايل خوه‌يان وه‌كاريان هاوردانه. ته‌نيا ديزانێگ له‌ده‌يشته‌و له ناو ماڵه‌و ك وه‌كارێ هاوردن خشته‌يل ره‌نگ كريای وه ره‌نگه‌يل زه‌رد و كه‌و، چه‌رم‌گ و قرمز بويه ك بڕيگ جاريش له روی ديواريش نه‌خش گياندارێگ يا گيای هاتيه‌سه‌و ده‌يشت. وه‌كارهاوردن خشت برشيای ته‌نيا وه مه‌به‌سه ره‌ينی نه‌ويه، به‌ڵكو وه‌يجووره تواسنه به‌نايل خوه‌يان له ليسك خوه‌رو وه‌ران وارين بپارێزن. ئه‌ی هونه‌ر له كوينه بوينێ وه سه‌رده‌م نه‌ره‌مسين ره‌سێد و له مزۆپۆتاميا بويه تا ئه‌و وه‌خته ك كه‌فێده ژێرده‌س موسه‌ڵمانه‌يل هه بويه‌سه‌ی.
